Het werd deze week breed opgepakt in de landelijke media: de gemeente Arnhem gaat met behulp van gelden van lokale stichtingen de schulden voor zo’n 40 tot 60 gezinnen aflossen. Maar aan de andere kant van het land, in Rotterdam, zijn Fonds De Loods en Stichting Nieuw Vaarwater, onderdeel van de filantropische instelling van de Rotterdamse miljardairsfamilie Van der Vorm, al enkele jaren met een soortgelijk project bezig. Zij losten al voor tientallen gezinnen de schulden op.

Arnhem

Arnhem presenteerde het initiatief op woensdag, volgens wethouder Mark Lauriks met blijdschap, maar ook enige schaamte. Dat een dergelijk initiatief nodig is, en omdat het lokale stichtingen zijn die het aflossen van de schulden financieel dragen. En dus niet de gemeente. Lauriks schoof ’s avonds aan bij Op1, samen met jongerenwerker Jaouad Najih en onderzoeker Rosanne Oomkens.

Oomkens ziet als lector schulden en incasso aan de Hogeschool Utrecht de waarde van het lokale initiatief. Tegelijkertijd probeert de gemeente volgens haar hiermee iets te repareren wat aan de voorkant misgaat. ‘Willen we schuldenproblematiek écht drastisch verminderen, dan moeten we de oorzaken landelijk aanpakken.’ Desalniettemin denkt ze dat het project waardevolle lessen voor de toekomst gaat opleveren.

Rotterdam

Bas Woudstra, directeur van Stichting Nieuw Vaarwater, zag deze week ook alle berichtgeving over het Arnhemse initiatief. Dat het werd gepresenteerd als uiterst vernieuwend, ook door Binnenlands Bestuur, terwijl hij al sinds 2018 met hetzelfde bezig is, deert hem weinig. ‘Veel initiatieven in het sociaal domein zijn al eens bedacht. Alle aandacht en al het debat over dit onderwerp is wat mij betreft goed. Wie er als eerst mee bezig was is minder interessant.’

Tegenslag, kinderen

Voor zover Woudstra kan overzien gaan ze in Arnhem iets vergelijkbaars doen als in Rotterdam. Het Rotterdamse initiatief richt zich op gezinnen met kinderen die in hun leven te maken hebben gehad met tegenslag. Bijvoorbeeld een tegenslag als scheiding, ontslag, of ziekte. ‘De aanname is dat veel schulden ontstaan of erger worden door die tegenslag. Door de schulden sneller op te lossen, beogen we dat mensen sneller hun leven weer oppakken. Je kunt veel discussiëren over schulden en of mensen daar zelf verantwoordelijkheid voor moeten dragen. Wat zeker is, is dat kinderen er geen schuld aan hebben, maar er wel last van hebben.’

In één keer schuldenvrij

De rol van de filantropische stichting is meer dan enkel geld beschikbaar stellen. Nieuw Vaarwater treedt op als schuldbemiddelaar, en namens de schuldenaren onderhandelt zij met schuldeisers. Daaruit komt een bedrag dat door het gezin in kwestie moet worden terugbetaald, op basis van de schuldpositie en de afloscapaciteit. Eigenlijk is het hetzelfde als bij een saneringskrediet, maar in dit geval betaalt Fonds De Loods dat bedrag namens het gezin in één keer af, zodat gezinnen in één keer schuldenvrij zijn.

Ambitie 1.000 gezinnen per jaar

‘We zijn klein begonnen, maar onze ambitie is om elk jaar 1.000 Rotterdamse gezinnen uit de schulden te helpen’. Het Waarborgfonds Saneringskredieten berekende recent dat de gemiddelde hoogte van een saneringsbedrag ongeveer €2.700,- bedraagt. Zowel Stichting Nieuw Vaarwater als Fonds De Loods zijn initiatieven van de filantropische instelling Stichting De Verre Bergen van de Rotterdamse ondernemersfamilie Van der Vorm. De middelen die de familie Van der Vorm gebruikt voor haar filantropische doeleinden zijn overigens niet onomstreden, zo bleek vorig jaar uit een aantal publicaties door het NRC.

Groei

Tot op heden heeft het fonds enkele tientallen gezinnen geholpen. Nog eens circa 80 gezinnen zitten nu in het traject om hun schulden afgelost te krijgen. ‘Ik heb zelf ook enkele gezinnen van dichtbij geholpen’, zegt Woudstra. ‘Je ziet met eigen ogen wat schulden en het oplossen daarvan met een gezin doen, er komt sneller licht aan het einde van de tunnel.’ Regioplan en SEO Economisch onderzoek doen beiden onderzoek naar het initiatief Fonds de Loods. Deze zomer worden de eerste pilot onderzoeksresultaten verwacht.

‘Systeem is te complex’

Kritiek op de aanpak, bijvoorbeeld van mensen die van mening zijn dat mensen met schulden hier zelf voor moeten opdraaien, komt voor Woudstra niet onverwacht. Tegelijkertijd is hij pragmatisch. ‘Als je persoon A helpt, dan doe je persoon B daar geen kwaad mee. Wij denken dat het voor het individu, maar ook voor de maatschappij als geheel wenselijk is wanneer je schulden zo snel mogelijk oplost.’ We zien ook dat in bijna alle gevallen de grootste schuldeisers de overheid is. Als de overheid er primair voor de burger is kun je je afvragen of de maatschappij gediend is met de vaak nog steeds strenge invordering van de overheid. Het systeem blijft te complex.’

Doorverwijzing

Nieuw Vaarwater en Fonds De Loods werken samen met de gemeente Rotterdam. Dankzij deze samenwerking kan de lokale overheid gezinnen die in aanmerking komen, doorverwijzen. naar Nieuw Vaarwater. Volgens Woudstra komen veel gezinnen uit de gemeente in aanmerking,. ‘Voor zover wij kunnen zien heeft de meerderheid van de mensen die zich meldt met schulden iets van tegenslag meegemaakt.’